Сергей Давидович - Несапраўдны архiрэй (на белорусском языке)

Сяргей Давiдовiч

Несапраўдны архiрэй

Адчынiлiся дзверы, i ў хату да Дануты ўвайшла яе сяброўка Хаўрося. Прывiтаўшыся, Хаўрося запыталася:

- Ну як, да Вялiкадня рыхтуешся?

- А як жа! - адказала Данута. - Усё перамыла, усё паператрэсла. Нацiснула на Сцяпана, той нават печ пабялiў...

- I сапраўды, у хаце павесялела, - азiрнулася Хаўрося.

Слова за словам - i пацякла звычайная жаночая гаворка пра тое, што ўжо не раз гаворана-перагаворана. Не абмiнулi яны i гаркотную тэму пра сваiх мужыкоў, якiя колiсь так пiлi гарэлку, ажно гай шумеў.

Ляцiць, бывала, Данута да Хаўросi: забяры свайго Язэпа, ляжыць у нас пад сталом, як нежывы. Назаўтра - Хаўрося да Дануты: Сцяпан твой з нашага ганка звалiўся ў крапiву i толькi бурбалкi пускае з носа... I гэтак мiтусiлiся адна да другой штодня...

Час ляцiць хутка i непрыкметна. Гэтыя дзве сям'i пасталелi i пачалi пацiху старэць. Надзiва сваiм жонкам i ўсiм аднавяскоўцам, Сцяпан з Язэпам раптоўна i рашуча "завязалi"- кiнулi пiць. Цi здароўе iх прыцiснула, цi пад старасць за розум узялiся, а можа, i тое i другое разам. Але мала таго што адмовiлiся ад атрутнага зелля, дык яшчэ адзiн з iх, Язэп, зрабiўся набожным. Ранiцай молiцца, вечарам молiцца, у нядзелю i на святы бяжыць у царкву. У дадатак да ўсяго - адпусцiў бараду, хоць з яго iкону пiшы.

Сцяпан жартуе: "Язэп! Цi не вальтануўся ты? Пiў да адурэння, а кiнуўся ў маленне!"

Язэп спакойна адказваў: "На ўсё воля боская!.."

Наблiжаўся Вялiкдзень. Вернiкi чакалi яго з нецярпеннем i рыхтавалiся да свята. Рыхтаваўся ў царкве i святы айцец Мiкалай. Хваляваўся! На службу ў царкву манiлася прыехаць раённае начальства - цяпер гэта модна. Сёння амаль усе кiраўнiкi, хоць не вераць нi ў бога, нi ў чорта, а ў царкву сунуцца трэба ж паказаць электарату, што ў Бога ўсе роўныя: i авечкi, з якiх садралi сем шкураў, i ваўкi-шкуралупы ў авечых шкурах.

Вось i мiтусiцца айцец Мiкалай, i прадумвае ўсё да драбнiц.

Рыхтаваўся да свята i Язэп. Пасцiўся, паўтараў пацеры ды бараду пачэсваў.

Сцяпан пры сустрэчы не злазiў са свайго конiка: "Лепей бы ты, Язэп, пiў у меру, чым з барадой улез у веру!"

Язэп цiхмяна адказваў: "На ўсё воля боская!"

I вось свята падышло, як кажуць, пад самыя вокны. Заўтра Вялiкдзень! Язэп збiраўся на ўсяночную, але, адчуўшы ламату ў нагах, перахрысцiўся i лёг раней спаць, каб ранiцай устаць бадзёрым i днём насалодзiць душу богаслужэннем.

Зранку, яшчэ было прыцемна, нехта настойлiва загрукацеў у акно. Язэп устаў, падцягнуў кальсоны i адчынiў дзверы. На ганку стаяў Васiль Шэршань з суседняй вёскi, у якой знаходзiлася царква.

"Хрыстос уваскрос, Язэпка, браток! - неяк спуджана крыкнуў Шэршань. - Айца Мiкалая скруцiла пасля ўсяночнай, як перавясла! Мусiць, перастаяў ноччу... Ляжыць, крануцца не можа - палена паленам..."

Язэп здзiвiўся: "А я што?.. Я пры чым тут?.. Ах, прабач, сапраўды ўваскрос!"

"Браточак! - ледзь не плача Шэршань. - Айцец клiча цябе да сябе! Хутчэй!"

Язэп яшчэ больш здзiвiўся: "Дык я ж не доктар! У самiх карова жвачку перастала жваць, а тут святы чалавек... Гэта мудрэй каровы!"

Шэршань тлумачыць: "Я так зразумеў, што айцец хоча, каб ты яго сёння падмянiў. Ты ж у нас самы набожны!"

Язэп зрабiў крок назад: "Я!.. Ды ў айца Мiкалая, пэўна, гарачка! Я ж нi бэ нi мэ..."

"Ты нi бэ нi мэ?! - строга спыталася Хаўрося, якая стаяла за спiнай мужа i ўсё чула. - Ты ж мне ўсе вушы прадзёўб сваiмi малiтвамi! Табе што, цяжка ў царкве перад людзьмi пачытаць iх?"

Язэп узмалiўся: "Адна справа - дома, другая - у царкве, прынародна! Я баюся! Ба-ю-ся!"

Хаўрося запэўнiла: "Калi што - я дапамагу, падкажу з натоўпу. Хутчэй апранайся i едзь да святога айца - там i вырашыце".

"Яно-то з'ездзiць можна... - з неахвотай згадзiўся Язэп, - там заадно i на свята застануся... А калi ж я разгавеюся?!"

Хаўрося ўзарвалася: "Не нагавеўся за жыццё?! На сто чалавек хапiла б тваiх гавенняў! Едзь ды падмянi святога айца, можа, Бог i даруе твае п'яныя выкаблукi!"

Язэп у хваляваннi хуценька апрануўся, выйшаў з хаты i сеў на падводу.

"Прыпынiся вунь ля той хаты! - папрасiў Васiля. - Гукну Сцяпана, можа, для смеласцi паедзе са мной..."

Сцяпан ужо прачнуўся i вельмi здзiвiўся просьбе сябра.

"Язэпе! Я, каб ведаў, бараду адпусцiў бы ды пацеры вывучыў", - смяецца ён.

Язэп прапусцiў мiма вушэй сябраў жарт: "Сцяпанка! Сцёпачка! Паехалi са мною! А што, калi i на самой справе прыйдзецца падмянiць айца? З табой мне зручней! Смялей! Ты ж хоць падтрымаеш маральна".

У Язэпавым голасе было столькi болю, што Сцяпан згадзiўся: "Ладна! Ты калiсьцi памагаў мне свiнню калоць, памагу i я табе. Бог мне, спадзяюся, залiчыць..."

Прыехаўшы ў суседнюю вёску, Язэп адчынiў дзверы айцовай хаты, перахрысцiўся i, стаўшы на калена, схапiў абвiслую руку айца i цмокнуў яе. "Хрыстос уваскрос! Са святам, святы айцец! Хай Бог..."

"Ай! Ай! Ой! - закрычаў на ложку айцец. - Пусцi руку! Б'е, як токам!"

Язэп збялеў i адскочыў: "А што з вамi, бацюхна?! Што?!"

Айцец прастагнаў: "Чортаў радзiкулiт скруцiў! Вачамi крануць не магу! Ай! Ой!.. Богам цябе прашу, не адкажыся, будзь сёння маiм намеснiкам - адслужы службу замест мяне! Начальства ж едзе з раёна... Людзi пачнуць хутка збiрацца..."

Язэп пацiснуў плячыма: "Я ж не ўмею... Такая адказнасць... Баюся я..."

Айцец прастагнаў: "Рабi ўсё, як я раблю! Ты ж не раз бачыў i чуў... Чытай малiтвы i махай кадзiлам. Галоўнае - не спыняйся i працягла спявай уголас, што ведаеш са Святога Пiсання".

Язэп разгублена прамармытаў: "Калi ж так трэба, святы айцец, дык я паспрабую. Спадзяюся, што Бог мне дапаможа".

Айцец прастагнаў: "Ой, паможа! Ай, паможа!"

Язэп хацеў iсцi, але айцец спынiў: "Куды ты, сын мой! Вазьмi ж вунь ключы ад царквы. Там пераапранiся ў маё царкоўнае адзенне, надзень крыж на шыю i не падвядзi мяне i Бога!"

Язэп дрыготкаю рукой узяў ключы i даўся з хаты. На двары чакаў Сцяпан, якi падскочыў да сябра: "Ну што? Што з айцом Мiкалаем? Чаго выклiкаў?"

Язэп замест адказу моўчкi паказаў ключы.

"Няўжо будзеш сёння за галоўнага?!" - усклiкнуў Сцяпан.

Язэп кiўнуў галавой - у яго адняўся язык. Сцяпан стаў у святарову позу, узняў угару руку i распеўна прагаварыў: "Слухай, душа, былога алкаша!"

Язэп не сцярпеў: "Што ты падкусваеш? Навошта дабiваеш? Я цябе ўзяў для падтрымкi духу... А ты?" - "Эх, Язэп! Некалi мы падтрымлiвалi дух па-iншаму... Аж гай шумеў!" - сказаў Сцяпан.

Язэп махнуў рукой: "Пайшлi ў царкву! Трэба ж хоць агледзецца ды асвоiцца там, трэба пераапрануцца".

Калi сябры прыйшлi ў царкву i Язэп апрануў айцова чорнае адзенне ды начапiў на шыю вялiкi блiскучы крыж, Сцяпан схапiўся за галаву: "Язэ-эп! Ты ж - вылiты святы айцец! Як з iконы саскочыў! Вось хто мне адпусцiць усе мае грахi задарма!"

Люстэрка не было, Язэп сябе не бачыў, таму няўпэўнена запытаўся: "Што, сапраўды нiчога?.."